Afstandsonderwijs is een vorm van leren waarbij de leerling niet naar school gaat, maar het onderwijs op afstand volgt. Dit gebeurt veelal digitaal. Afstandsonderwijs is voor leerlingen die uitgevallen zijn of dreigen uit te vallen vanuit het onderwijs. Dit kan komen sociale, psychische of lichamelijke problemen of omdat het gewoon even niet lukt.  

Digitaal afstandsonderwijs biedt voor deze kinderen een oplossing om weer zin te krijgen in leren en te blijven leren. 

Digitaal leren stelt leerlingen in staat om in hun eigen tempo te werken, in een veilige thuissituatie, en hun leerprestaties te verbeteren door middel van adaptieve technologieën en audiovisuele middelen ondersteunt door een e-coach, online mentor en online vakleerkrachten op afstand.

Blended learning, ook wel gemengd onderwijs genoemd, is een onderwijsvorm waarbij traditionele face-to-face lessen gecombineerd worden met online leerervaringen. Deze online ervaringen kunnen zowel synchroon plaatsvinden, waarbij leerlingen en docenten in real-time interactie hebben, als asynchroon, waarbij leerlingen zelfstandig en op eigen tempo kunnen leren. Het doel van blended learning is om de sterke punten van beide onderwijsvormen te benutten en zo de leerresultaten te verbeteren. Een zorgvuldig ontwerp van het blended onderwijs is essentieel om te zorgen dat de verschillende onderdelen elkaar effectief versterken.

In de komende jaren wordt verwacht dat de meerderheid van de leerlingen op enige wijze deel zal nemen aan blended learning programma's. Dit biedt bijzondere kansen voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften, zoals hoogbegaafde kinderen, thuiszitters, en kinderen met autisme.

Ja, digitaal afstandsonderwijs kan bijdragen aan het voorkomen van (verdere) onderwijsachterstanden voor leerlingen die vanwege ziekte of andere redenen tijdelijk niet naar school kunnen.

Digitaal afstandsonderwijs dient wel aangepast worden aan de onderwijsbehoeften en vaardigheden van de leerlingen, met specifieke aandacht voor leerlingen voor wie afstandsonderwijs niet passend is.

Met digitaal afstandsonderwijs heeft een leerling meer invloed op zijn manier van leren. Hij heeft de mogelijkheid om veel te oefenen en ontvangt duidelijke feedback. Dat heeft een positief effect op het leerresultaat. 

Bron: Eindrapport de toepasbaarheid van onderwijs op afstand

Hoewel vaak gedacht wordt dat digitaal afstandsonderwijs niet mag binnen de bestaande regels, toont de praktijk aan dat er vaak meer ruimte is dan aanvankelijk gedacht.

Het is belangrijk om opzoek te gaan naar de ruimte binnen regelgeving. Door de juiste experts op het gebied van digitaal- en blended onderwijs te raadplegen, kan men creatieve en effectieve manieren vinden om onderwijs buiten "traditionele kaders" te organiseren.

Dit omvat mogelijkheden zoals organisch leren, onderwijs buiten fysieke schoolmuren (bijvoorbeeld thuis of in de bibliotheek), het aanpassen van de onderwijstijd (ook voor langere tijd), en het gebruik van online een-op-een begeleiding.

Dit vraagt om een open dialoog met alle betrokkenen en vaak een herinterpretatie van bestaande regels om zo effectief mogelijk aan de behoeften van de leerlingen te voldoen.

Het aantal kinderen en jongeren dat langdurig niet naar school gaat vanwege het ontbreken van passend onderwijs, is aanzienlijk toegenomen. In het schooljaar 2021/2022 rapporteerde het Ministerie van Volksgezondheid 3.181 geregistreerde thuiszitters, vergeleken met 2.212 het voorgaande schooljaar, wat neerkomt op een groei van meer dan 43%.

Volgens diverse belangengroepen, waaronder 'Boze Ouders', vormen deze cijfers slechts het topje van de ijsberg. Op de website van 'Boze Ouders' wordt gemeld dat er in 2023 maar liefst 20.000 kinderen waren die niet naar school konden vanwege een gebrek aan passende onderwijsplekken. Ook circuleren er cijfers dat het aantal kinderen die meer dan één dag niet naar school gaan boven de 40.000 ligt. 

In diverse onderzoeken wordt benadrukt dat het werkelijke aantal thuiszitters onbekend blijft.

Ouderlijke ondersteuning is cruciaal, vooral voor jongere leerlingen. Ouders kunnen helpen door ondersteuning en doorzettingsvermogen te bieden wanneer een leerling vastloopt of de lesstof niet begrijpt.

Bron: Kennisnet

Net als bij fysiek onderwijs is interactie tussen leraar en leerling en tussen de leerlingen onderling een bepalende factor voor de effectiviteit van afstandsonderwijs. Vaak wordt er gewerkt met een e-coach of een online mentor als dagelijks aanspreekpunt van de leerling.

Voor een succesvolle inzet van digitaal afstandsonderwijs zijn goede leraarvaardigheden, adequate technische hulpmiddelen en een verruimde definitie van goed onderwijs op stelselniveau essentieel.

Autonomie, structuur, het contact met klas- en studiegenoten en begeleiding door de leraar. Het zijn allemaal factoren die de motivatie van leerlingen vergroten. Bij leerlingen en studenten die les op afstand kregen, vielen sommige van die factoren geheel of gedeeltelijk weg.

Kennisnet heeft een aantal geleerde lessen op een rijtje gezet:

• Duidelijke (leer)doelen
• Activerende online lessen
• Goede ondersteuning door ouders
• Structuur
• Duidelijke en persoonlijke communicatie
• Sociale cohesie
• Een goede werkplek

Lees hier meer over deze geleerde lessen: Leerlingen motiveren bij afstandsonderwijs - Kennisnet en het eindrapport de toepasbaarheid van onderwijs op afstand (Oberon)

Ja, uit onderzoek blijkt dat de meeste onderwijsinstellingen de middelen in huis hebben om over te schakelen op (gedeeltelijk) afstandsonderwijs, dankzij nieuwe leermiddelen, de technologische en operationele aanpassingen die de afgelopen jaren zijn doorgevoerd.

Vaak voelen scholen en leraren zich nog wel onzeker (handelingsonbekwaam). Onderwijsinstellingen moeten vooral meer investeren in professionele ontwikkeling van docenten op het gebied van e-coaching, online instructie en online lesgeven om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

Ondersteunende rollen die daarbij nodig zijn:  instructieontwerpers (ontwerpers en ontwikkelaars), onderwijstechnologen, adviseurs en organisatiecoaches.

De samenwerking tussen leraren, leerlingen en ouders tijdens het onderwijs op afstand is cruciaal voor effectief leren. Een rapport van Kennisnet en de PO-Raad benadrukt het belang van ondersteuning van scholen of besturen.

De ervaring van succes in afstandsonderwijs hangt af van de mate van ondersteuning van de school. Daarnaast zijn ouderbetrokkenheid, activiteit in online lessen en de zelfstandigheid van de leerlingen belangrijk. In het voortgezet onderwijs varieert de ervaring van hybride onderwijs, waarbij de motivatie van leerlingen hoger is bij actieve online lessen.

Monitor hybride onderwijs vo: hogere motivatie leerlingen bij actieve online les - Kennisnet

De meningen zijn over afstandsonderwijs zijn verdeeld. Veel schoolleiders, leraren en ouders in Nederland uiten hun bedenkingen en beschouwen het niet per se als een aanvulling op traditioneel onderwijs, terwijl internationale onderzoeken vaak juist positieve resultaten tonen. Dit scepticisme is vergelijkbaar met de reacties op het mobieltjesverbod in scholen.

Desondanks kan zorgvuldig ontworpen blended of online onderwijs effectief zijn. Een blended of online onderwijsaanpak kan succesvol zijn, mits het zorgvuldig en structureel wordt opgezet, in tegenstelling tot de ad-hocbenaderingen die vaak tijdens de beginfase van de coronapandemie zijn toegepast.

Zie ook de diverse onderzoeken onder publicaties

Ja, een leerling/student mag afstandsonderwijs krijgen in Nederland als de leerling tijdelijk niet naar school kan.

Wat kan ik van de school verwachten als mijn kind tijdelijk niet naar school kan?
De school moet onderzoeken welke hulp of begeleiding uw kind nodig heeft en hoe dit georganiseerd kan worden, inclusief het snel starten van hulp en het maken van duidelijke afspraken over de hulpverlening.

Wat zijn de regels rondom digitaal afstandsonderwijs?
Er zijn specifieke regels waaraan scholen zich moeten houden bij het aanbieden van digitaal afstandsonderwijs. Deze regels zijn bedoeld om te garanderen dat het afstandsonderwijs adequaat en effectief is.

Hoe kan ik in gesprek blijven met de school over digitaal afstandsonderwijs?
Het is belangrijk om regelmatig met de school te communiceren over de voortgang en de toekomst van uw kind, inclusief de overgang naar het volgende schooljaar of klas, en het examen en diploma behalen.

Wat kan ik doen als ik het niet eens ben met de school over de hulp die mijn kind krijgt?
Als u het niet eens bent met de beslissingen van de school, kunt u dit bespreken met de intern begeleider of ondersteuningscoördinator van de school, en eventueel gebruikmaken van het ouder- en jeugdsteunpunt.

Waar kan ik als ouder terecht voor extra ondersteuning of advies?
U kunt terecht bij organisaties zoals Ouders en Onderwijs, Balans, en Zorgeloos naar School, die advies en ondersteuning bieden aan ouders van kinderen met onderwijs- en gedragsbehoeften.

Bron: Ministerie van OCW

Hoe wordt digitaal afstandsonderwijs georganiseerd binnen een maatwerkoplossing
Scholen kunnen verschillende vormen van digitaal afstandsonderwijs inzetten als onderdeel van een maatwerkoplossing. Dit hangt af van de specifieke behoeften van de leerling en de beschikbare middelen van de school. Het kan onder meer inkoop van apparatuur en lespakketten of het inzetten van externe deskundigen omvatten.

Wat zijn de regels voor afwijking van de onderwijstijd bij digitaal afstandsonderwijs?
Scholen kunnen tijdelijk afwijken van de verplichte onderwijstijd als een leerling door lichamelijke of psychische klachten niet naar school kan. Dit vereist soms instemming van de onderwijsinspectie. De school moet een ontwikkelingsperspectiefplan (opp) opstellen dat aan bepaalde eisen voldoet.

Wat zijn de financiële implicaties van het bieden van digitaal afstandsonderwijs aan een leerling?
De bekostiging van scholen blijft ongewijzigd, zelfs als een leerling tijdelijk helemaal niet naar school kan. Scholen mogen de rijksbekostiging gebruiken om maatwerk voor de leerling te bekostigen, inclusief het inzetten van middelen voor digitaal afstandsonderwijs.

Welke ondersteuning is beschikbaar voor scholen die digitaal afstandsonderwijs willen aanbieden
Scholen kunnen ondersteuning krijgen van Consulenten Onderwijs Zieke Leerlingen (OZL), die kosteloos helpen bij het opzetten van onderwijs aan zieke leerlingen. Daarnaast kunnen scholen hulp krijgen van het Steunpunt Passend Onderwijs bij de uitvoering van passend onderwijs.

Is het toegestaan voor scholen om leerlingen uit te besteden aan particuliere scholen voor digitaal afstandsonderwijs?
Nee, uitbesteding van een leerling aan particuliere scholen is niet toegestaan. Scholen moeten de volledige verantwoordelijkheid dragen voor de inhoud, vorm en uitvoering van het onderwijsprogramma van de leerling.

Bron: Ministerie van OCW

Hoewel digitaal afstandsonderwijs nieuwe mogelijkheden voor ontwikkeling biedt, kan het eveneens een negatieve invloed hebben op de schoolprestaties, motivatie en het welzijn van leerlingen. Het is cruciaal om deze aspecten extra aandacht te geven bij het ontwerpen of herontwerpen van afstandsonderwijsprogramma's. Dit kan bijvoorbeeld door het afwisselen van e-coaching met huisbezoeken, het verzorgen van interactieve online lessen en opdrachten, het aanbieden van groepsopdrachten of challenges en het organiseren van sociale (offline) activiteiten. Ook het in- en uitchecken bij de start en het einde van een lesdag om te kijken hoe het met iedereen gaat, kan hierbij helpen.

Bron: Eindrapport de toepasbaarheid van onderwijs op afstand

De aanbevelingen omvatten het opzetten van een pilotproject, zorgen voor duidelijke doelstellingen, adequate voorbereiding van onderwijsgevenden, voldoende technologische infrastructuur en ICT-ondersteuning, en het vroegtijdig ontwikkelen van zelfregulerende vaardigheden bij leerlingen.

Welke aanbevelingen worden gedaan voor de implementatie van een digitale school
Een andere aanbeveling is het bieden van pedagogische sensitiviteit door coaches, het gebruik van digitale én fysieke interacties om sociale verbondenheid te bevorderen, en het voortdurend aanpassen en uitbreiden van de interventies op basis van voortdurend onderzoek.

Meet continu de effectiviteit van digitaal onderwijs
De effectiviteit van de aanpak wordt geëvalueerd door de interacties tussen coaches en leerlingen te analyseren en te relateren aan de vooruitgang in de leer- en ontwikkelprocessen van de leerlingen, zoals beschreven in een theoretisch model en ondersteund door praktische ervaringen.

Wat is belangrijk voor het ontwerp
Ontwerp een (digitale) leeromgeving om thuiszittende leerlingen te ondersteunen in hun educatieve leer- en ontwikkelprocessen door middel van interacties op existentieel, emotioneel, pedagogisch en sociaal gebied tussen de leerlingen en hun coaches.

Bron: o.a. Jonge thuiszitters uit de schaduw | Underground aanpak

Bekwaamheid van leraren stond al voor de pandemie op de professionaliseringsagenda van veel schoolbesturen. De ervaringen met onderwijs op afstand hebben deze noodzaak alleen maar verder onderstreept. Aan de hand van de resultaten van de ‘Monitor hybride onderwijs’ hebben we conclusies geformuleerd over de behoeftes van leraren en de manier waarop schoolleiders professionalisering op het gebied van ict kunnen faciliteren.  

De ervaringen van tijdens de coronapandemie zijn gepubliceerd in de ‘Monitor hybride onderwijs’. Leraren beantwoordden vragen over de manier waarop ze contact hielden met hun leerlingen en over het gebruik van ict in die periode. Ook gaven ze aan wat hun verwachtingen zijn rond ict-gebruik in de komende jaren en spraken ze zich uit over de ondersteuning vanuit de organisatie en hoe ze die hebben ervaren.

We weten nu beter en gedetailleerder dan ooit waar de knelpunten zitten en welke ambities de leraar de komende jaren heeft als het gaat om ict-gebruik in zijn onderwijspraktijk. Welke conclusies kunnen we uit dit alles trekken en hoe kan dit schoolleiders helpen bij hun beleid voor de komende jaren op het gebied van professionaliseren in het algemeen, en ict-bekwaamheid van de leraar in het bijzonder?

Adaptieve leermiddelen worden vaak ingezet tijdens het geven van online onderwijs.

Adaptief leren past de leerervaring aan de individuele behoeften van studenten aan door directe, persoonlijke feedback te bieden. Dit kan leiden tot betere leerprestaties, meer zelfvertrouwen over de kennis van studenten, en een positiever effect op bepaalde vaardigheden, zoals rekenvaardigheden bij gebruik van Snappet in het basisonderwijs.

Er is nog wel meer onderzoek nodig naar effectieve feedbackmethoden in digitaal onderwijs, de impact van digitale adaptieve leermiddelen op sociaal-emotionele vaardigheden, en strategieën om interactie in online afstandsonderwijs te vergroten.

Schoolleiders en ICT-coördinatoren zien digitaal afstandsonderwijs als een waardevol instrument om het effect van het lerarentekort te verminderen.

Bron: Oberon